Prof. Dr. Osman Metin Öztürk
I. Biden Yönetiminin ilk savunma bütçesi taslağı Kongre’ye sunulmuş. Yeni mali yıla ilişkin taslakta, savunma bütçesi olarak 753 milyar dolar öngörülmüş. Bu rakamın, 715 milyar doları Pentagon’a gidecekmiş ve Pentagon’a gidecek bu rakam, bir önceki yılın rakamına göre, mütevazi bir artışı içeriyormuş.[i]
Savunma bütçesinin sunuş belgesinde, dikkati çeken hususlar olarak, şunlara işaret edilmiş:
a. Çin ile rekabet etmeye, Donanmaya yatırım yapılmasına, nükleer modernizasyonun sürdürülmesine ve “iklim değişikliğinin savunma üzerindeki etkilerini hafifletmeye” öncelik verilecekmiş.
b. “Yurtdışı Acil Durum Operasyonları (Overseas Contingency Operations-OCO)” hesabına yer verilmemiş, bu hesapta bulunan paranın temel savunma bütçesine aktarılması öngörülmüş.
Savunma bütçesinin Kongre’ye sunuluşu vesileyle, Kongre üyeleri, hem savunma bütçesinin kullanımıyla ilgili “ciddi endişelere” sahip olduklarını belirtmiş, hem de savunma bütçesinin “denetimi/izlenmesi” gereğine işaret etmiş.
II. Biden Yönetiminin savunma bütçesi taslağında yer alan hususlar, bazıları Türkiye bakımından anlamlı ve Türkiye için çıkarsamalarda bulunmayı gerektiren, ciddi çağrışımlara yol açmaktadır.
O hususlardan ve çağrışımlardan öne çıkanları şunlar:
Birincisi, ABD’nin “iklim değişikliğinin savunma üzerindeki etkilerini hafifletmeye öncelik vermesi” ile ilgilidir. Türkiye de kaçınılmaz olarak iklim değişikliğinden etkilenecek ülkelerden ise, Türkiye’nin savunma ve güvenlik yapılanmasının da iklim değişikliğinin muhtemel etkileri ışığında gözden geçirilmesine ve güncellenmesine ihtiyaç olacaktır. Esasen, eğer iklim değişikliğinin Rusya’yı ciddi şekilde öne çıkaracağı ve ciddi sorunlar ile karşı karşıya bırakacağı öngörüsü çıkış noktası alınır ise, bunun Türkiye’ye olumlu/olumsuz kaçınılmaz yansımaları olacaktır. O itibarla, Türkiye’nin, şimdiden, özellikle Karadeniz ve Türk Dünyası ile enerji hatlarının muhtemel geleceği konusunda projeksiyonlar üretmesi ve bunlar ışığında çok yönlü bir hazırlık içine girmesi gerekecektir.
İkincisi, ABD’nin savunma bütçesi taslağında, “Yurtdışı Acil Durum Operasyonları (Overseas Contingency Operations-OCO)” hesabına yer verilmemiş olması, bu hesabın kaldırılmış olması ile ilgilidir. ABD’nin Dünya genelinde, irili-ufaklı, sayıları 800’ün üzerinde, askeri üsse sahip olduğu biliniyor. Söz konusu hesabın kapatılması, bu üsler için ne anlama gelecektir? ABD, bu üslerin varlığını gerektiren operasyon ihtiyacını, bundan böyle nasıl karşılamayı düşünüyor olabilir? Acaba söz konusu hesabın kapatılması, ABD’nin “kişiselleşmiş devletlere” ve “proxy unsurlara” yol verebileceği, bunlarla daha yoğun ve yakın çalışmaya yönelebileceği, anlamına alınabilir mi? Belirtilen hususa bakılarak, ABD’nin, Trump döneminde başlayan içine kapanma (ülkesine çekilme) sürecinin Biden döneminde de devam edeceği düşünülebilir mi? Söz konusu hesabın kapatılması/kaldırılması, ABD’nin küresel hegemonyasını tazelemesi ve bayraktarlığını yaptığı evrensel değerlere yeniden yüzünü çevirmesi bağlamında, acaba nasıl yorumlanabilir?
Üçüncüsü, ABD’nin artık “Yurtdışı Acil Durum Operasyonları (Overseas Contingency Operations-OCO)” için bütçeden kaynak aktarmamasının ve bunun muhtemel inikaslarının, münhasıran savunma ve güvenlik bağlamında Türkiye için gelebileceği anlamlar ile ilgilidir. Acaba NATO kapsamda ABD ile yapılmış ikili anlaşmalara dayalı Türkiye’deki ABD askeri varlığının durumu ve geleceği, bundan etkilenir mi, nasıl? Bu yeni durumda, ABD’nin, bölgesel çıkarlarını korumada Türkiye’den istifade etme ihtimali nedir? Yoksa ABD, Türkiye’ye bunun ilerisinde bir rol mü öngörür? Bu muhtemel istifadenin ya da rolün konusu, içeriği ve şekli, ne/neler olabilir? Ve bu istifadenin ya da rolün, Türkiye’ye muhtemel yansımaları ya da bedeli neler olabilir? Türkiye, ne karşılığında, hangi çıkarı için, bu istifadeye ya da role rıza gösterebilir?
Dördüncüsü, “savunma bütçesinin denetimi/izlenmesi” ile ilgilidir. Bu, çağdaş demokratik yönetim bağlamında, “halkın savunmaya katılımı”, “savunmaya sivil katkı” olarak görülebilecek bir işlevdir. Çünkü açıklığı/şeffaflığı sağlar, halk ödediği paraların savunma ve güvenliğe dair olarak nerede-nasıl harcandığını yakından görür, buna imkân verir, bu görme halkın yönetime duyduğu güveni besler, bu güven de savunma ve güvenlik konularında yönetime içerideki ve dışarıdaki muhatapları karşısında güç verir, yönetimin elini kuvvetlendirir. Ancak savunma harcamalarının denetimi/izlenmesi, kolay bir konu değildir, genellikle sıkıntılıdır, gizlilik yanı vardır. Öyle ki, “demokrasi ve özgürlükler ülkesi” ABD’de bile, bu, bir sorun olarak kendisini gösterebilmektedir.
10 Nisan 2021
[i] The Hill, Overnight Defense, e-bülten. (https://mail.yahoo.com/d/folders/1/messages/50469?guce_referrer=aHR0cHM6Ly9sb2dpbi55YWhvby5jb20v&guce_referrer_sig=AQAAACJMHnIAmquElW_wLo9eP8_8t-67ZgS3cni7H1DEOpmlVw9IN8xAlHt8KryeMxMUIMgp4GjBdtreeEy4TuRDI0eLzwrPkcboWwJAjXSihPD44uQ9oPW5BtUPkBqIyHas1KSCinc9K2HhXOHpjDbUSs-_SW03AaJIcu2jBm8yw7bQ, 10.4.2021)