Prof. Dr. Osman Metin Öztürk

14 Mayıs’taki seçimler yaklaşıyor…

Seçim sürecinde daha önce medyada çok rastlamadığım, seçimlere dış politika gözlüğü ile bakan bazı yorumları ve değerlendirmeleri görmeye başladım. Bunu olumlu bir gelişme olarak görüyorum. Çünkü iç ve dış politika arasındaki karşılıklı ve bağımlı ilişki nedeniyle, seçimlere ilişkin öngörüleri sadece iç dinamiklere dayandırmak eksik bir yaklaşım olur. Seçimlere, dış politika (dışarısı) gözüyle bakılması, seçimlere ilişkin öngörülerdeki isabet derecesini besleyecektir.

Bu çalışma, bu mülahazanın ürünü, 14 Mayıs’taki seçimlere dair öngörülerin isabet derecesini artırmayı öngören bir çalışmadır. Çalışmada, yaşananlardan, gelişmelerden, yani olanlardan hareketle ABD, Rusya, Çin, AB, Türkiye’nin komşuları ve bölge açısından 14 Mayıs’taki seçimlere tarafsız ve gerçekçi bir gözle bakılmaya çalışılmıştır.

1. Türkiye’deki yüksek ABD karşıtlığı nedeniyle, Sayın Kılıçdaroğlu merkezli Millet İttifakı’na müzahir bir görüntünün varlığına rağmen, ABD’nin gerçekte AKP/Sayın Erdoğan merkezli Cumhur İttifakı’na müzahir olduğunu değerlendiriyorum. Çünkü hem Sayın Kılıçdaroğlu demokrasiyi özümsemiş bir isim, hem de kendisinin merkezinde yer aldığı Millet İttifakı’ndaki demokrasi özlemi çok yüksek. Bunlar, Sayın Kılıçdaroğlu merkezli Millet İttifakı’nın iktidarında, ABD’nin beklentilerini karşılamasının çok güç olacağını bana söylüyor. Oysa AKP/Sayın Erdoğan merkezli Cumhur İttifakı için aynı şeyleri söyleyemiyorum. Cumhur İttifakı’nın merkezindeki AKP/Sayın Erdoğan iktidarı, bugüne kadarki uygulamaları ile, sırf iktidar olmak/iktidarda kalmak için her şeyi yapabilecek bir görüntü vermiştir. Verdiği bir başka görüntü de, ABD’nin Türkiye’ye karşı yaptığı/yapmakta olduğu onca şeye rağmen, ABD’yi bir türlü “gönlünden” çıkaramamış olduğu görüntüsüdür. Bir de, konu bağlamında, AKP/Sayın Erdoğan iktidarında öne çıkmış ABD ile iş tutan siyasal İslamcılar ve Cumhur İttifakı içinde yer alan -bana göre bu suretle siyasal İslamcılar ile iş tutuyor gözüken- milliyetçiler var. Milliyetçilerin MHP üzerinden Cumhur İttifakı’nda AKP/Sayın Erdoğan iktidarının patronajı altına girmiş olması, ABD için özellikle önemlidir. Çünkü ABD, AKP/Sayın Erdoğan iktidarının bu patronajı üzerinden, bugün MHP engelini aşma imkânını yakalamış gözükmektedir. Onun içindir ki, önümüzdeki seçimlerden AKP/Sayın Erdoğan merkezli Cumhur İttifakı’nın önde çıkmasının ABD’yi rahatlatma potansiyelini çok yüksek görüyorum. Bir tarafta hukuku görmezden gelebilen, kendisini hukuksal ve siyasal denetimin dışında gören, istediğini istediği gibi yapmada kendisini özgür hisseden bir cumhurbaşkanı adayı; diğer tarafta hukuka saygılı, demokrasiyi özümsemiş, halkı önemseyen, halkın iradesine saygı duyan bir cumhurbaşkanı aday… Sizce hangi aday ABD’nin işine gelir? Halkı görmezden gelen mi, halka saygı duyan mı?

2. Türkiye ile Rusya arasındaki mevcut yakınlığa, en son geçtiğimiz gün açılışı yapılan Akkuyu Nükleer Tesisinin açılışında Rusya Devlet Başkanı Putin’den gelen açıklamalara bakılarak, yani “güne” ve “görünene” bakılarak, Rusya’nın seçimlerde AKP/Sayın Erdoğan merkezli Cumhur İttifakı’na müzahir olduğu/olacağı yorumları yapılıyor. Ancak bu yöndeki yorumlara itibar etmenin doğru olmayacağına inanıyorum. Çünkü Rusya ile ilgili olarak görmemiz gereken gerçekler var. ABD’den farklı olarak, Rusya, Türkiye ile aynı coğrafyayı paylaşmaktadır. Bunun ötesinde, mevcut/potansiyel ciddi sorunlarının çoğunda, Rusya için, Türkiye kritik önemi haiz bir ülkedir. Böyle bir ülke (Türkiye) ile -sürekli güven sorunu yaşayacağı bir iktidar ile- iş tutmak, Rusya için çok yıpratıcıdır. Ve bu, kaçınılmaz bir şekilde, Rusya’nın bölgesel ve küresel pozisyonlarına da olumsuz olarak yansımaktadır. Rusya için, AKP/Sayın Erdoğan iktidarında, Türkiye’de siyasal İslam’ın öne çıkması ve Türkiye’yi militan İslami aşırıcılık ile ilişkilendiren iddiaların gündeme gelmesi de önemlidir. Çünkü bunlar, Rusya’nın “arka bahçem” dediği eski Sovyet coğrafyasındaki varlığını/nüfuzunu koruması ve Kuzey Kafkasya ile ilgili potansiyel riskleri göğüslemesi ile yakından ilgili hususlardır. Bir de ABD’yi bir türlü gönlünden çıkaramadığı görülebilen/anlaşılabilen bir AKP/Sayın Erdoğan iktidarı vardır ki, bu noktada Rusya’nın ABD ile karşı karşıya olduğunu da hatırlamak icap eder. Temel de bu mülahazalar ışığında Rusya açısından baktığımda, Sayın Kılıçdaroğlu merkezli Millet İttifakı’nın seçimde önde çıkmasının Rusya’yı rahatlatacağını, bu rahatlamanın Rusya’nın ilgi ve kuvvet kaydırmada hareket serbestisini artıracağını düşünüyorum.

3. Çin’in, Türkiye’deki seçimlere, ABD ve Rusya kadar ilgi göstermesini beklemiyorum. Ancak bundan, Çin’in Türkiye’deki seçimlere sırtını döndüğü/döneceği anlamı da çıkarılmamalıdır. Çin için, AKP/Sayın Erdoğan iktidarında, Türkiye’de siyasal İslam’ın öne çıkmış ve Türkiye’yi militan İslami aşırıcılık ile ilişkilendiren iddiaların gündeme gelmiş olması önemlidir. Yine Çin için, Türkiye’nin Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ile olan ilişkileri de önemlidir. Keza Çin’in güncel dış politika anlayışı ve uygulamaları da bellidir. Çin, barışçıl ve iç işlerine karışmamayı öngören bir dış politika anlayışına sahiptir. Tayvan sorunu da dâhil Asya’nın doğusundaki sorunlar, Çin’in barışçıl bir dış politika anlayışına sahip olduğu gerçeğini değiştirmemektedir. O sorunların içinde, Çin’i karşısına almış, o sorunları Çin’e karşı istismar eden ABD’nin yer aldığını görmek gerekir. Bunlar ışığında ve genel olarak, Sayın Kılıçdaroğlu merkezli Millet İttifakı’nın seçimlerde önde çıkmasının Çin’in daha çok işine geleceğini söylemek mümkündür diye düşünüyorum.

4. AB-Türkiye ilişkilerinin AKP/Sayın Erdoğan iktidarında nereden nereye geldiği ortada… Herkes görüyor. Türkiye, 20 yıl önce tam üyeliğe çok yakın gözükür iken, bugün tam üyeliğe çok uzak düşmüş gözüküyor. Sayın Erdoğan, ABD’ye bir türlü sergileyemediği sert tavrı, AB’ye/üye ülkelere sıkça sergiledi diyebiliriz. AB’nin/üye ülkelerin bunu unutacağını beklemek yanlış olur. AB’nin ve çoğu üye ülkenin, AKP/Sayın Erdoğan iktidarı ile çalışmayı istemediği, AKP/Sayın Erdoğan iktidarına güvenmediği, bir sır değil, bunlar da biliniyor. Bu arada, Avrupa’da çalışan-ikamet eden Türk vatandaşlarını ve Sayın Erdoğan’ın zaman zaman bu vatandaşlarımız üzerinden bazı Avrupa ülkelerinin liderlerine tehdit içeren sert mesajlar verdiğini de unutmamak gerekir. AB/üye ülkeler için, muhataplarının istikrarı önemlidir diye düşünüyorum. Konu ile ilgili gördüğüm bir de şu husus var ki, bunun konu bağlamında ayrıca önemli bir etken olduğunu düşünüyorum: ABD Başkanı Biden döneminde her gün biraz daha belirginleştiği görülen, AB’nin bir “yol ayrımına” doğru ilerlemesi durumu var. Bu durum, yani ABD-Avrupa ayrışması, Avrupa’nın gözünde Türkiye’yi öne çıkaran ve daha da değerli kılan bir durumdur. Böyle iken, AB’nin, Avrupa’nın önde gelen ülkelerinin Türkiye’deki seçimlere ilgi duymaması beklenemez. Bana göre, (i) Türkiye’deki seçimlerden AKP/Sayın Erdoğan merkezli Cumhur İttifakı’nın önde çıkmasının, AB’nin/Avrupa’nın ABD’ye olan bağımlılığını besleme, başka bir ifadeyle ABD-AB/Avrupa ayrışmasını geciktirme gibi bir sonucundan söz etmek mümkün. (ii) Türkiye’deki seçimlerden Sayın Kılıçdaroğlu merkezli Millet İttifakının önde çıkmasının ise, hem AB’yi/Avrupa’yı ABD’nin kuyruğu olmaktan, ABD’nin yol açtığı sorunlara -iradesi dışında- taraf olmaktan uzaklaştırıcı bir etkisi olabilir, hem de AB’nin kendi savunma ve güvenlik mimarisini oluşturmada daha hızlı yol almasına hizmet edebilir. Bütün bunlar ışığında, AB’nin/üye ülkelerin, Türkiye’deki seçimlerde AKP/Sayın Erdoğan merkezli Cumhur İttifakı’na mesafeli duracaklarını öngörüyorum. Seçimlerden Sayın Kılıçdaroğlu merkezli Millet İttifakı’nın önde çıkması, Türkiye-AB ilişkilerinde yeni bir sayfa açılmasına imkân verebilir, her iki tarafın da çıkarlarına hizmet edecek gelişmelerin yaşanmasına elverişli bir ortam doğabilir.

5. Geleyim, seçimlerin Türkiye’nin komşuları açısından ele alınmasına…

Önce İran… İran’a bakarken, İran’ın Irak’taki ve Suriye’deki belirgin nüfuzu nedeniyle, Türkiye’nin “fiilen” artık Irak ve Suriye üzerinden de İran’a komşu olduğunu görmek gerekir. Türkiye ile İran arasındaki güç dengesi, maalesef AKP/Sayın Erdoğan iktidarında Türkiye’nin aleyhine bozulmuştur. Türkiye’de birlik-beraberlik ciddi şekilde bozulmuştur. Orduya/askerlere kurulan kumpaslar, Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK)’nin caydırıcılığından adeta çalmıştır. Ülke ekonomisi berbattır. Türkiye, dışarıda çoğu ülke ile kavgalı, yalnız bir ülke haline gelmiştir. Türkiye’nin milli ve coğrafi bütünlüğüne yönelik tehdit, AKP/Sayın Erdoğan iktidarında özellikle Suriye üzerinden daha bir ciddiyet kazanmıştır. Bu hale gelmiş bir Türkiye’nin İran’ın işine geldiği-İran’ı rahatlattığı düşünülürse, seçimlerde İran’ın AKP/Sayın Erdoğan merkezli Cumhur İttifakı’nın karşısında yer alabileceği düşünülebilir mi? Bunun düşünülmesi gerçekçi bulunabilir mi?

Geleyim Yunanistan’a… Yunanistan, ne yapacağı belli olmayan, bu nedenle güven vermeyen AKP/Sayın Erdoğan iktidar karşısında, güvenliğini sağlamak için ülkesini ABD’ye açmıştır. Girit’te ve Batı Trakya’da yeni ABD askeri konuşlanmaları olmuştur. AB üyesi Fransa’nın da Batı Trakya’da kalıcı statüde askeri varlık bulunduracağı medyaya yansımıştır. Bunlar, artan savunma harcamaları ile birlikte Yunan ekonomisini daha da zora sokmuş, ülkenin ABD’ye açılmasına Yunan kamuoyundan ciddi tepki gelmiştir. Bunlar, Yunanistan’ın siyaset kurumunda ciddi sıkıntıya/sıkışmaya yol açmış gözükmektedir. Bunun, Yunanistan’da 21 Mayıs’taki seçime yansımaması beklenemez. Bu arada, Yunanistan, AKP/Sayın Erdoğan iktidarında, hem Ege’de kendisine ait olmayan/kendisine bırakılmamış olan birçok küçük adayı, adacığı sahiplenmiş, hem de bunları ve gayri askeri statüde olması koşulu ile kendisine bırakılmış adaları uluslararası hukuku ihlal ederek askerileştirmiştir/silahlandırmıştır. Bu, kimse konuşmasa da, Türkiye ile Yunanistan arasında çok kırılgan ya da her an kırılabilir bir duruma yol açmıştır. Yunanistan’ın ülkesini ABD’ye açmasının arkasındaki asıl nedenin bu olduğunu ileri sürmek mümkündür. Bu tabloda, Yunanistan için, Türkiye’deki seçimlerden AKP/Sayın Erdoğan merkezli Cumhur İttifakı’nın önde çıkmasının anlamı, gerilimin artması, sıcak çatışma ihtimali olacaktır. Yunanistan, AB üyesi olmasına ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi üzerinden de Türkiye’yi eş zamanlı olarak angaje etme avantajına sahip olmasına rağmen, bunu kaldıracak durumda gözükmemektedir. O itibarla, Türkiye’deki seçimlerden Sayın Kılıçdaroğlu merkezli Millet İttifakı önde çıkarsa, Yunanistan derin bir “oh” çekecektir diye düşünüyorum. Ve bu sonucun, 21 Mayıs’ta Yunanistan’da yapılacak seçimlerde de ifadesini bulmasını bekliyorum.

Konu bağlamında Irak ve Suriye için ayrı bir değerlendirmeye gerek görmüyorum. Bağdat’ın da, Şam’ın da durumu ortada… Ancak özellikle Suriye’nin kuzeyine ilişkin olarak şunu ifade etme ihtiyacı duyuyorum: Seçim sürecinde gündeme gelen iddiaların aksine, Emek ve Özgürlük İttifakı’nın cumhurbaşkanlığı seçiminde Sayın Kılıçdaroğlu’nu destekleme kararı almasına dayandırılan yorumların aksine, Sayın Kılıçdaroğlu merkezli Millet İttifakı’nın seçimlerden önde çıkmasının bölücü/ayrılıkçı Kürtlerin beklentilerini boşa çıkaracağını değerlendiriyorum. Çünkü ayrıştırıcı, ötekileştirici ve aşağılayıcı siyaset dili gittiğinde, demokrasi ve hukuka saygı geri geldiğinde, adalete güven yeniden tesis edildiğinde, bölücü/ayrılıkçı Kürtçülük, içeride de dışarıda da “cazibesini” zaten kaybedecek, zaten zayıflayacaktır.

Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan ile ilişkilerimiz açısından söyleyeceğim ortak tek şey, AKP/Sayın Erdoğan merkezli Cumhur İttifakı’nın seçimlerden önde çıkmasının bu ülkeleri sıkıntıya sokacağı, bu ülkeleri yeni gaileler ile karşı karşıya bırakacağı; Sayın Kılıçdaroğlu merkezli Millet İttifakı’nın önde çıkmasının ise, bu ülkeleri rahatlatacağıdır.

6. Türkiye’deki seçimlere, bölge (Ortadoğu) açısından baktığımda (İran’a, Irak’a ve Suriye’ye yukarıda değindiğim için burada ayrıca değinmeyeceğim), İsrail, Suudi Arabistan, Sünni İslam Dünyası, Arap Dünyası öne çıkıyor. Bunların AKP/Sayın Erdoğan iktidarına bakışları da, mesafeli duruşları da, AKP/Sayın Erdoğan iktidarının bunlar nezdinde içine düşmüş olduğu durum da, az-çok içeride ve dışarıda hemen herkesçe biliniyor. İstikrar göstermeyen, güvenilmeyen, her an her şeyi yapabilecek AKP/Sayın Erdoğan iktidarı görüntüsü, bölgede de görülüyor. Bunların bilinmesinin Türkiye’deki seçimlere ilişkin siyasal izdüşümleri olmaz mı? Olacaktır, vardır. AKP/Sayın Erdoğan iktidarının, bir meydan okuyan bir el açan, uzun süre Müslüman Kardeşleri “sıkı” şekilde desteklemiş, bir ara Sünni İslam Dünyasının hamiliğine soyunmuş, Tahran’ı ve Riyad’ı çağrıştırır bir mecrada zaman zaman militan İslami aşırıcılık ile ilişkilendirilmiş, Ortadoğu halkının gözündeki “zalim ABD”yi bir türlü gönlünden çıkaramamış görüntüsü… BOP’nin, Arap Baharı’nın ve bunlar kapsamında AKP/Sayın Erdoğan iktidarının ABD’nin yanında bölge ülkelerine karşı vaziyet alışı… Bunların bölgede unutulabileceği, Türkiye’deki seçimlere ilişkin izdüşümlerinin olmayacağı düşünülebilir mi? Suriye’nin bugün içinde bulunduğu durumda, AKP/Sayın Erdoğan iktidarının payı; daha öncesinde, Irak’ın bugün içine düşmüş olduğu durumda ABD ile birlikte hareket eden Türkiye’nin payı, yok mu? Bütün bunlar ışığında, tabiatıyla, seçimlerden AKP/Sayın Erdoğan merkezli Cumhur İttifakı’nın önde çıkmasının bölgede istenmeyeceği çıkıyor. Ancak Ortadoğu, kendine özgü koşulları-özellikleri olan bir coğrafyadır. Ortadoğu’nun siyasal kültürü, Ortadoğu’da gücün dağılımı/kullanımı çok farklıdır. İsrail hariç, bölge ülkelerinde yönetimi/gücü elinde tutanlar, halka rağmen iktidarlarını sürdürebilmek için, perde gerisinde kirli ittifaklar yapabiliyorlar. Ülkelerindeki ABD karşıtlığı çok yüksek olmasına rağmen ABD ile iş tutmaya devam edebiliyorlar. Ya da ABD’nin yerine bugün olduğu gibi Rusya’yı (ve Çin’i) koyup Rusya’ya yanaşabiliyorlar. Bütün bunlar, Ortadoğu konusunda isabetli öngörülerde bulunmayı zorlaştırıyor ve maalesef bu zorluk, Türkiye’deki seçimlere bakışları konusunda da kendisini gösteriyor. Ortadoğu’da Türkiye’deki seçimlere nasıl bakıyor? Bu konuda belirgin bir öngörüde bulunmak güç. Ancak bölgeye ilişkin bu güçlüğün aşılmasında anlamlı olduğunu düşündüğüm bir husus var. O husus da, bölgede nüfuz sahibi süper güçten yola çıkılması, yani bölgenin o süper güce paralel bir yaklaşım içinde hareket edeceğidir. Dolayısıyla, bugün bölgede ABD’nin nüfuzu azalırken Çin’in ve Rusya’nın güçlendiği çıkış noktası alındığında, Ortadoğu’nun Türkiye’deki seçimlere bakışı konusunda Pekin’e ve Moskova’ya işaret etmek uygun olacaktır diye düşünüyorum. Özelde, İsrail için ise, Türkiye’deki seçimlerden Sayın Kılıçdaroğlu merkezli Millet İttifakı’nın önde çıkmas

Prof. Dr. Osman Metin Öztürk

Yabancı sermayenin önemli bir kısmının ülkeyi terk ettiği, yerli sermayenin de çeşitli yollarla yurt dışına kaçmaya çalıştığı yazılıyor, konuşuluyor. Yeni bir şey değil, bunu biliyoruz.

Peki, yabancı ve yerli sermayedeki bu kaçış niye?

Bu kaçışın arkasındaki en temel etkenlerden biri, hiç şüphesiz, AKP/Sayın Erdoğan iktidarında ülkede hukuka olan bağlılığın/saygının ve adalete duyulan güvenin belirgin bir erime sürecine girmiş gözükmesi ve bunun, yabancı ve yerli sermaye nezdinde yol açtığı güvensizliktir.

Sermaye güven duyacağı limanlar ister. Kendisini-geleceğini güvende görmediği yerlerden kaçar.

Yabancı ve yerli sermaye, yatırım için gereklidir. Yatırım olmadan, iş, istihdam, üretim, ihracat olmaz, enflasyonun aşağıya çekilmesi çok zordur.  İnsanların geçim koşulları iyileştirilemez,  refah ve mutlulukları sağlanamaz, gelecek endişeleri giderilemez. Nasıl ki sermaye, geleceğini güvende görmediği yerlerden kaçıyorsa; insanlar da, özellikle nitelikli iş gücü de, geleceklerini güvende görmedikleri yerlerden kaçarlar, güvenli limanlar ararlar. Yani ülkeden kaçışlar devam eder.

Yabancı ve yerli sermayeye olan ihtiyaç böyle bir şey…

Yani yabancı ve yerli sermayenin, nitelikli iş gücünün ülkeden kaçışı ile, ülke ekonomisinin berbat durumu arasında bir neden sonuç ilişkisi vardır; ülke ekonomisinin berbat durumunda, yabancı ve yerli sermaye ile nitelikli işgücünün ülkeden kaçışının çok belirgin bir yeri/rolü vardır.

Tabiatıyla, bu noktada, “beton ekonomisi”nin ürünü “yeni sermaye”nin, sermaye kaçışları ile ortaya çıkan boşluğu doldurması, ülkenin yatırım ihtiyacını karşılaması da mümkün görülememektedir. Böyle bir potansiyeli yansıtmamaktan çok uzak da gözükmektedirler. “Beton ekonomisi” üzerinden gerçekleşmiş yeni sermayenin/zenginleşmenin, AKP/Sayın Erdoğan iktidarında geçen 21 yılda ülkede belirgin-ciddi yeni yatırımlara yönelmemiş olduğu da ortadadır.

Lütfen bu noktada bir de şunu hatırlayınız: “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi” ile birlikte, hukuken ve fiilen bütün gücü elinde toplamış, hem iktidar partisi AKP’nin Genel Başkanı, hem de Cumhurbaşkanı sıfatlarını birlikte uhdesinde taşıyan bir Sayın Erdoğan var. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilmesi ile birlikte, çağdaş demokrasilerin olmazsa olmazı kuvvetler ayrılığı anlamını kaybetmiş, yasamayı ve yürütmeyi hukuken, yargıyı da dolaylı yollardan/fiilen kontrol eden bir Sayın Erdoğan ortaya çıkmıştır. Bunlardan, hukuka bağlılıkta/saygıda ve adalete duyulan güvende ortaya çıkmış aşınmanın/erimenin de, ülke ekonomisinin içine düşmüş olduğu berbat durumun da, asıl sorumlusunun Sayın Erdoğan olduğu çıkmıyor mu? Bütün yetkileri/gücü elinde toplamış gözükmesinden bu çıkmıyor mu?

Bu belirtilenler ışığında, şöyle bir tablo ortaya çıkmıyor mu? Önce hukuka olan bağlılık/saygı ile adalete duyulan güvende ciddi bir aşınma/erime ortaya çıkmış… Sonra bu aşınma/erime, yabancı ve yerli sermayenin ve nitelikli işgücünün ülke dışına kaçmasına neden olmuş… Bu kaçış da, ülke ekonomisine olumsuz olarak yansımış, sonuçta ekonomi kötüleşmiş, enflasyon artmış, Türk parasının alım gücü düşmüş, geçim şartları ağırlaşmış, gelecek endişesi artmış…

AKP/Sayın Erdoğan iktidarında, yabancı ve yerli sermaye ile nitelikli işgücünün ülkeden kaçışını böyle görmek gerekir diye düşünüyorum.

Ülke, bu koşullarda bir seçime gidiyor.

Ve bu seçimde AKP iktidarının başındaki isim olarak Sayın Erdoğan, üçüncü kez Cumhurbaşkanı adayı…

Şimdi hukuka bağlılık/saygı ve adalete olan güven bağlamında şunları dikkatinize sunuyorum:

(i) Sayın Erdoğan’ın Cumhurbaşkanlığı seçimlerine üçüncü kez katılması, hukukçuların/uzmanların kahır ekseriyeti tarafından hukuka aykırı bulunuyor. Çünkü yürürlükteki Anayasaya göre, bir kimse en fazla iki kez Cumhurbaşkanı olabiliyor.

(ii) Mevcut anayasal sistemimiz, lafız ve ruhu ile, seçimlerin temiz, adil, bağımsız ve tarafsız olmasını öngörüyor; bunun sağlanması için de, seçimlerin, “yargının” yönetiminde ve denetiminde yapılacağı, anayasada ve diğer ilgili mevzuatta hükme bağlanmış. Hukuksal ve siyasal durum bu ama, yargının siyasal iktidarın kontrolüne girdiği konuşuluyor. Buradan hareketle, siyasal iktidarın kontrolündeki bir yargının yönetimi ve denetimi altında işleyen bir seçim sürecinin yaşanmakta olduğunu söylemek sanırım yanlış olmayacaktır.

(iii)  Yüksek Seçim Kurulu, onca itiraza rağmen Sayın Erdoğan’ın üçüncü kez cumhurbaşkanlığı seçimine katılmasına evet demiştir.

(iv) Hukuksal ve siyasal açıdan seçimlerin temiz, adil, bağımsız ve tarafsız olması öngörülmüş iken; bu esas, çağdaş demokratik yönetimlerin bir gereği iken; bu genel esas değişmemiş ve bu esas uyarıca daha önceki uygulamada bazı bakanlıkların başına seçim sürecinde “bağımsız isimler” atanıyor iken; şimdi bakanların çoğu milletvekili adayı, hem görevlerine devam ediyorlar, hem seçim çalışmalarını yürütüyorlar, hem de bakanlıklarının her türlü imkânlarını seçim çalışmalarında kullandıkları görülüyor, işitiliyor.

(v) AKP/Sayın Erdoğan iktidarının TBMM’de çoğunluğu elinde bulundurması sayesinde geçtiğimiz yıl Meclis’ten geçirdiği, mevcut anayasal sistemimizde geçerli “seçimlerin temiz, adil, bağımsız ve tarafsız” olması ilkesi bağdaşmayan bir düzenleme ile, cumhurbaşkanının aday olarak katılacağı seçimlerde seçim yasaklarından muaf olması, devlet imkânlarından yararlanması öngörülmüş idi. Lütfen bunu bir düşününüz; bir tarafta partisel/kişisel imkânlarla seçim çalışmalarını yürüten bir cumhurbaşkanı adayı, diğer tarafta devletin açık/örtülü bütün imkanlarından hiçbir kısıtlama olmadan kullanan ve “Cumhurbaşkanı şapkasını” taşıyan bir başka cumhurbaşkanı adayı!… Söyler misiniz, adalet ve hukuk bunun neresinde var? Mevcut anayasal sistemimizde geçerli olan hususlar, özellikle hukukun genel ilkelerinden olan “adalet” ve “silahların eşitliği” ilkelerine açık aykırılık yok mu? Üstelik “Cumhurbaşkanı”, sadece cumhurbaşkanlığı seçimi için değil, Genel Başkanı olduğu partisi için milletvekili seçimleri için de anlamlı, “olağanüstü” imkânlarla donatılmış gözükmüyor mu? Bunlar  “içe sindirilerek” katılınılan bir seçim ve bu suretle elde edilecek bir seçim başarısı, hukuka ve adalete bağlılık/saygı adına size ne söylüyor? Yasallık tek başına hukuksal meşruiyet için bir ölçü olabilir mi?

(vi) AKP/Sayın Erdoğan iktidarında, ifade edildi, yaşandı, görüldü, ne Anayasa Mahkemesi’nin, ne de İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’nin kararlarına uyuluyor ve saygı gösteriliyor. Oysa Anayasamız, yargı kararlarının herkesi bağlayacağını, herkesin yargı kararlarına uymakla mükellef olduğunu söylüyor. Keza, yine Anayasamız, taraf olduğumuz uluslararası düzenlemeler üzerinden uluslararası yargı yerlerince verilecek kararlara evleviyetle uyulacağını da öngörüyor.

(vii) Bir de, yargının, olan hukukun uygulanmasında “kanun önünde eşitlik” ilkesini gözetmede yaygın soru işaretlerine yol açması durum var. Bu durumun, toplumda öne çıkmış yargıya olan güvensizlikte ifadesini bulduğunu ve medyaya yansıyan haberlerde geçen, savcıların açtığı/açmadığı soruşturmalar ve hâkimlerin verdiği/vermediği kararlar üzerinden görülebileceğini düşünüyorum.

Bütün bu sıraladığım hususlar, ülkede hukuka saygının/bağlılığın ve adalete olan güvenin ciddi derecede sorunlu olduğunu göstermekle kalmıyor, bunun içinde bulunduğumuz seçim sürecine yansıdığını da gösteriyor. Yani hukuka bağlılık/saygı ile adalete duyulan güven konusundaki önemli sorun, içinde bulunulan seçim sürecinde de devam ediyor, haliyle seçimden sonra da devam edecek gözüküyor.

Şimdi lütfen yabancı ve yerli sermayenin ülkeden kaçışına ilişkin şu iki soruyu kendi kendinize sorunuz:

Bir, iktidarlarında hukuka bağlılığın/saygının ve adalete olan güvenin ciddi şekilde sarsılmış olduğu AKP/Sayın Erdoğan iktidarının önümüzdeki 14 Mayıs’ta yapılacak seçimlerden önde çıkması halinde, yabancı ve yerli sermaye ülkeye döner mi?

İki, AKP/Sayın Erdoğan iktidarının, evrensel hukuk anlayışının ve bizim yürürlükteki anayasal sistemimizin bir parçası olan “adalet” ve “silahların eşitliği” ilkeleri ile bağdaşmayan bir surette, devletin açık/örtülü bütün imkânlarını hiçbir kısıtlama olmadan kullanarak (olağanüstü imkânlarla) 14 Mayıs’taki seçimlere katıldığı ve önde çıktığı bir seçimin sonucuna yabancı ve yerli sermaye itibar eder mi, güven duyar mı?

Ben sanmıyorum.

Lafa değil, icraata bakacaklardır.

Ülkenin hukuka bağlılık/saygı ve adalete olan güven konusundaki durumu da, bu durumun devam eden seçim sürecinde ifadesini bulmuş olduğu da, dolayısıyla AKP/Sayın Erdoğan iktidarının seçimden önde çıkmasının ülkedeki berbat durumu değiştirme ihtimalinin çok zayıf gözüktüğü de, ortada…

Yabancı ve yerli sermaye ile nitelikli iş gücü bunlara bakacaktır.

Bir de, bunlara bakılarak yapılabilen, AKP/Sayın Erdoğan iktidarının 14 Mayıs’taki seçimlerden önde çıkması ile hukuka bağlılık/saygı ve adalete olan güven konusunda durumun daha da geriye gidebileceği öngörüsü/tahmini var ki, yabancı ve yerli sermaye ile nitelikli işgücü bunu da dikkate alacaktır.

Yani önümüzdeki 14 Mayıs’ta yapılacak seçimlerden AKJP/Sayın Erdoğan iktidarının önde çıkması, yabancı ve yerli sermayenin ve nitelikli işgücünün ülkeye geri dönüşünü sağlamayacaktır, bunu çok zayıf bir ihtimal olarak görüyorum. Hatta ülkede kalan yabancı ve yerli sermaye ile nitelikli işgücünün önemli bir kısmının ülke dışına kaçışını hızlandırabileceğini de düşünüyorum.

Peki, bu ne demek?

Şu demek:

Ülkede yatırım daha da zorlaşacaktır. Yatırımın zorlaşması da, bağlı olarak iş, istihdam, üretim, ihracat sorunlarını ağırlaştıracaktır, enflasyonun aşağıya çekilmesi imkânı kaybolacaktır. İnsanların refah ve mutluluğundaki gerileme devam edecektir, geçim zaten zordu daha da zorlaşacaktır,  gelecek endişeleri güçlenecektir, ülke dışına kaçışlar artarak devam edecektir.

Peki, bu suretle ortaya çıkmış/çıkacak yatırımdaki ve nitelikli işgücündeki boşluğun “beton ekonomisi”nin ürünü “yeni sermaye” tarafından doldurulması mümkün mü?

Ne yazık ki; şu aşamada, bunu, kısa ve orta vadede olabilecek bir şey olarak göremiyorum. Beton ekonomisinin ürünü “yeni sermaye”, böyle bir potansiyeli yansıtmaktan çok uzak gözüküyor. Niye böyle görüyorum? Bir, çünkü beton ekonomisinin ürünü “yeni sermaye” AKP/Sayın Erdoğan iktidarında -20 yılı aşkın süre içinde- belirgin yeni yatırımlar üzerinden kendilerini gösterememişlerdir. İki, beton ekonomisinin çok fazla nitelikli işgücünü gerektirmemesidir.

Durumu böyle görüyorum.

Ankara, 17 Nisan 2023, 14:45

Prof. Dr. Osman Metin Öztürk

Birçok kez yazdım…

Önümüzdeki seçimler, dış politikadan (uluslararası ilişkilerden) soyutlanarak görülemez, görülmemelidir. Bu siyasetin doğasına aykırı olur.

Bu seçim çok önemli.

İnsanımız bir yol ayrımında; ya karanlığın zifiri karanlığa dönüşmesine evet diyecek ya da karanlıktan kurtulup aydınlık güzel günlere doğru yol almaya başlamak için evet diyecek…

Bu seçimleri ben böyle görüyorum.

Onun içindir ki, bu seçimi, tarihte ifadesini bulacak önemli bir seçim olarak da görüyorum.

Hatırlayınız…

Çok partili döneme geçilmesi ile birlikte başlayan ABD ile yakınlaşma, Soğuk Savaş yıllarında komşu/bitişik Sovyet tehdidi nedeniyle zirve yapmıştı. Fakat Sovyetlerin dağılması ile birlikte ABD ile ilişkilerde tersine bir süreç başlamış; bugün ise, ABD, Türkiye’nin milli ve coğrafi bütünlüğünü tehdit eden işler içinde gözüküyor. Bu nedenle de Türkiye’de çok ciddi bir ABD karşıtlığı ortaya çıkmış. Ve ABD karşıtlığı kolay kolay aşılamayacak bir mahiyet arz ediyor. ABD ile yeniden bir yakınlaşmanın yaşanması, şu aşamada olabilecek bir şey gibi gözükmüyor.

Yine hatırlayınız…

Osmanlı-Rus ilişkilerini, savaşları ve sonuçlarını…

Osmanlı döneminden devralınan, Mili Mücadele yıllarındaki Sovyet yardımlarının bile telafi edemediği, Ruslara ilişkin olumsuz algı…

ABD ile ilişkilerin yakın olduğu Soğuk Savaş yıllarında Türkiye’deki Sovyetlere bakış da biliniyor.

Yakın tarihe baktığımda Ruslarla bir türlü belirgin/kalıcı bir yakınlaşmayı yaşayamadığımızı görüyorum.

Sovyetlerin dağılması ile birlikte ABD’nin gerçek yüzü giderek daha iyi görülüyor. ABD, sözde müttefik, dost, stratejik ortak ama, gelin görün ki açıkça Türkiye’nin milli ve coğrafi bütünlüğünü hedef alan işler için de, resmi yetkilileri açıkça bunu dışa vuruyor.

Türkiye’nin içerideki ve dışarıdaki durumu da, Türkiye’nin bulunduğu bölgenin durumu da, bölgede yaşananlar da ortada… Herkes bunu görüyor.

Gelinen bu güncel durum ışığında, Türkiye ile Rusya arasında ortaya çıkmış bir yakınlaşma var. Ancak bu yakınlaşmayı samimi ve sürdürülebilir görmekte zorlanıyorum, her an kırılabilir bir görüntü algılıyorum. Türkiye ile Rusya arasında, bölgesel koşulların empoze ettiği bir yakınlaşma var ve bu yakınlaşmanın arz ettiği görünüm de bu…

Nasıl bir görünüm arz ederse etsin, Türkiye ile Rusya arasındaki mevcut yakınlık Türkiye için de, Rusya için de, önemlidir.

Her şeyden önce iki ülke aynı coğrafyayı paylaşmaktadırlar, tarihten gelen bir tanışıklıkları vardır; bölgenin durumu da, Türkiye’nin ve Rusya’nın karşı karşıya bulunduğu tehditler/riskler de bellidir, biliniyor.

Onun içindir ki, Türkiye ile Rusya arasındaki mevcut yakınlığı, AKP/Sayın Erdoğan iktidarı ile açıklamak sübjektif/yanlı bir bakış açısı olur, gerçeklerle bağdaşmaz.

Mevcut Türkiye-Rusya yakınlaşması, koşulların/konjonktürün ürünü bir yakınlaşmadır ve bu çok açıktır.

Bu niye çok açıktır?

Ortada, (i) “BOP Eş Başkanı” olarak anılan, (ii) Türkiye’de ABD tarafından iktidara taşındığı açık olan, (ii) Türkiye’ye karşı artık açıktan ve resmi olarak hasmane bir yaklaşım içinde olduğunu göstermiş ABD’ye karşı sözün ötesine geçmeyen bir tepki vermemiş, bir AKP/Sayın Erdoğan iktidarı vardır da ondan… Böyle bir iktidarın oturup düşünüp değerlendirip ABD’ye rağmen Rusya ile yakınlaşmaya karar vermesi mümkün müdür? Türkiye’yi Rusya ile yakınlaşmaya koşulların/konjonktürün sürüklediği açıktır.

Yani mevcut Türkiye-Rusya yakınlaşması, AKP/Sayın Erdoğan iktidarının üzerinde önceden çalışılmış, koşullar/konjonktür farklı olsaydı bile öngörülmüş, bir tercih değildir.

Peki, bu konuya niçin işaret etme ihtiyacı duydum?

Şunun için:

Başlangıçta ifade etmiştim, önümüzdeki seçimleri dış politikadan (uluslararası ilişkilerden) soyutlayarak göremeyiz, görmemeliyiz. Bu bizi yanlışa götürür.

14 Mayıs seçimleri yaklaşıyor…

ABD, Ankara’daki Büyükelçisi marifetiyle Sayın Kılıçdaroğlu’na müzahir bir görüntü verdi, ancak bu görüntü o kadar önemli değil. Çünkü Türkiye’deki ABD karşıtlığı çok ciddi bir noktada ve Türk kamuoyundaki bu karşıtlık, iktidara gelenin ABD konusunda hareket serbestisini kısıtlayacaktır. Halka rağmen, halktan gizlenerek ABD ile iş tutulması gelinen noktada artık çok zor olacaktır. Bir de, arkasında bölgedeki durumun yer aldığı, kaçınılamaz, devam eden, ABD ile karşı karşıya gelme durumu var.

Türkiye/Türkiye’deki seçimler bağlamında Rusya’nın ABD’den birçok açıdan farklı bir durumu vardır.

Rusya, önümüzdeki seçimlere ilişkin olarak, AKP/Sayın Erdoğan iktidarına müzahir bir görüntü veriyor gibi gözüküyor. Rusya Dışişleri Bakanı’nın geçtiğimiz günlerde gerçekleşen Türkiye ziyareti, Türk kamuoyu nezdinde bu yönde yaygın bir algıya yol açtı.

Rusya’nın Türkiye’deki seçimlere ilişkin olarak verdiği bu görüntünün ve yol açtığı algının, orta ve uzun vadede politik, ekonomik ve askeri açılardan, hatta Rusya’nın ülke ve ulus bütünlüğü açısından çok ciddi riskli olduğunu düşünüyorum.

Niye böyle düşünüyorum?

Çünkü Rusya’nın büyük ülkesinin “militan İslami aşırıcılık” tehdidi altında olduğu biliniyor ve bu tehdidin arkasında ABD’nin olduğu da sıkça dile getiriliyor.

Rusya için hal böyle iken;

(i) Yakın zamana kadar içeride ve dışarıda AKP/Sayın Erdoğan iktidarını “militan İslami aşırıcılık” ile ilişkilendiren iddialar gündeme gelmiyor muydu?

(ii) AKP/Sayın Erdoğan iktidarında, yürürlükteki anayasaya rağmen, Türkiye’nin bilinen çizgisi bir değişim sürecine girip Türkiye’de “siyasal İslam” öne çıkmış gözükmüyor mu?

(iii) Türkiye için Afganistan’a dönüşme riski ile karşı karşıya olduğu yorumları yapılmıyor muydu?

(iv) En son, Hizbullah ile ilişkilendirilen HÜDAPAR AKP/Sayın Erdoğan merkezli Cumhur İttifakı’na dâhil olmadı mı, bu dâhil oluş yukarıda sıralanan hususlar ile birlikte ayrı bir anlam kazanmıyor mu?

Bu hususların Rusya için çok önemli olduğunu düşünüyorum.

Çünkü AKP/Sayın Erdoğan iktidarının 14 Mayıs’taki seçimlerden önde çıkması, sadece Türkiye’de görünen karanlığın zifiri karanlığa dönüşme yoluna girmesine yol açmakla kalmayacak, yukarıda arz ve izah etmeye çalıştığım hususlar ışığında Rusya için yeni ve ciddi sorunların başlangıcı da olabilecektir. Önümüzdeki seçimlerden AKP/Sayın Erdoğan iktidarının önde çıkması, “siyasal İslam”ı güçlendirecektir ki; bu güçlenme, kaçınılmaz olarak, Türkiye’deki siyasal İslam’ın komşu coğrafyalara taşmasına ve bunun da komşu coğrafyalarda bir hareketliliğe yol açmasına neden olabilecektir. Bu ise, bölgede ve Rusya’nın büyük ülkesinin kritik önemi haiz kesimlerinde kaos anlamına gelecektir.

Rusya, muhtemel bu kaosun, politik, ekonomik ve askeri açılar ile, ülke ve ulus bütünlüğü açısından kendisi için ne anlama geleceğini görüyordur.

Acaba Rusya, AKP/Sayın Erdoğan iktidarına 14 Mayıs’taki seçimlere ilişkin müzahir bir görüntü verirken, bu hususları görmüş müdür? Seçimlerden önde çıkarsa, bunun Sayın Erdoğan’ın özgüvenini besleyeceğini, kendisini siyaseten güçlendireceğini ve cesaretlendireceğini, siyaset psikolojisi ışığında uzun iktidar yıllarında kendisini belli etmiş “siyasal kişilik” özellikleri ışığında bu güçlenmenin ve cesaretlenmenin ne gibi muhtemel yansımalarının olabileceği konusuna çalışmış mıdır? Bir de, ABD’nin bir türlü Sayın Erdoğan’ın gönlünden çıkmadığı algısı var. Seçimden önde çıkacak, gönlünden ABD’yi çıkarmadığı algısına yol açmış Sayın Erdoğan, acaba ABD ile karşı karşıya Rusya için ne anlama gelir? Bir de bu var.

Rusya için bütün bunların çok önemli olduğunu düşünüyorum.

14 Mayıs seçimleri yaklaşıyor…

Rusya kendi eliyle kendi ayaklarını bağlar mı, bağlamaz mı, 14 Mayıs akşamı hep birlikte bunu göreceğiz.

Ancak bitmedi.

Rusya’nın konu bağlamında görmesi gereken bir husus daha var.

O husus da şu:

Eğer 14 Mayıs’taki seçimlerden AKP/Sayın Erdoğan iktidarı önde çıkar ve bu önde çıkış Rusya ile de ilişkilendirilirse, Türkiye zifiri karanlığa itilmiş olacağı için, bunun faturası Rusya’ya da çıkarılacak, bundan Rusya da sorumlu tutulacak ve tıpkı ABD karşıtlığı gibi, Türk kamuoyu nezdinde yeniden ciddi bir Rusya karşıtlığı boy gösterebilecektir.

Uluslararası ilişkilerin bilinen bir gerçeği de, arkasında halk/kamuoyu desteği olmayan ilişkilerin kalıcı ve güven verici olamayacağı, sorunlu olacağıdır. Nasıl ki, Türk kamuoyundaki ABD karşıtlığı Türkiye-ABD ilişkilerinin önünde çok ciddi bir engelse, Türk kamuoyunda doğacak Rusya karşıtlığı da aynı şekilde Türkiye-Rusya ilişkilerinin önünde çok ciddi bir engel olacaktır.

14 Mayıs’taki seçimlerde AKP/Sayın Erdoğan iktidarına müzahir bir görüntü verdiği algısına yol açmış Rusya, sanırım bu hususu da görüyorudur.

Ve madem ki, Türkiye ile Rusya arasındaki mevcut yakınlaşma koşulların/konjonktürün ürünüdür, iktidarda kim olursa olsun, iktidara kim gelirse gelsin, koşullar/konjonktür aynı kaldığı sürece bu yakınlaşmaya ihtiyaç duyulacak ve yakınlaşma varlığını koruyacaktır. Durum böyle iken, Rusya’nın önümüzdeki seçimlere ilişkin AKP/Sayın Erdoğan iktidarına müzahir bir görüntü vermesi, iki kere yanlış olmuyor mu? Bu noktada, Rusya için üçüncü bir yanlış da, seçimde AKP/Sayın Erdoğan iktidarına müzahir görüntü vermekle, seçimden önde çıkacak Sayın Kılıçdaroğlu merkezli iktidar ile çalışmasını zora sokmuş olacağıdır.

Bir de bireyler/vatandaşlar olarak bizler varız.

Ayrıştırmadan, ötekileştirmeden, kutuplaştırmadan, çatıştırmadan, kavgadan, kaostan bıktık artık…

Ülkemizde de, bölgemizde de artık barış ve huzur olsun, insanlarımız biri birlerine sevgiyle-saygıyla yaklaşsın, ülkemizde ve bölgemizde herkes barış içinde bir arada yaşasın istiyoruz.

Dışarıdan bize bunu çok görenler, arzu etmeyiz ama bilsinler ki bugün bize çok gördüklerini yarın kendileri arar duruma düşerler.

Bizi kendi halimize bıraksınlar, seçimlere müdahale etmesinler.

Biz kendi başımızın çaresine bakarız.

Bakamazsak “kendimiz ettik-kendimiz bulduk” der sonucuna katlanırız.

Ankara, 13 Nisan 2023, 14:23

Prof. Dr. Osman Metin Öztürk

Hatırlanacağı üzere, geçtiğimiz günlerde, Karadeniz’de uluslararası hava sahasında ABD’ye ait bir insansız hava aracı (İHA) düşmüş; ABD İHA’nın Rusya tarafından vurulduğunu iddia etmiş, Rusya ise İHA’nın “ani manevra” sonucu düştüğünü savunmuştu.

Ve konu, daha sonra, Karadeniz’e düşen İHA’nın çıkarılmasına gelmişti. İlk başta, bunun nedeni, düşen ABD İHA’sının içerdiği teknoloji ile ilgili gözüküyordu. Rusya düşen ABD İHA’sına erişip teknolojisine vakıf olabilirdi. Ancak ABD’den gelen açıklamalardan, bunun ABD için sorun teşkil etmeyeceği yönündeydi, buna inanıldığı ifade ediliyordu.

Acaba gerçekten öyle miydi? Devamı…

Prof. Dr. Osman Metin Öztürk

İran ve Suudi Arabistan yetkilileri Çin’de bir araya gelmiş…

Suudi Arabistan Ulusal Güvenlik Danışmanı Musaid el Aiban ve İran Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyi Sekreteri Ali Şemhani, 6-10 Mart tarihlerinde Pekin’de bir araya gelmiş…

Çin Komünist Partisi (ÇKP) Merkez Komitesi Dış İlişkiler Komisyonu Ofisi Direktörü (yakın zamana kadar Çin’in Dışişleri Bakanı) Wang Yi’nin açılış ve kapanış törenlerine başkanlık ettiği bu bir araya gelişte; Suudi Arabistan ve İran, BM Şartı temelinde, diplomatik yollarla anlaşmazlıklarını çözecekleri, birbirlerinin egemenliğine saygı göstereceklerini ve iç işlerine müdahale etmeyeceklerini beyan etmişler. Suudi Arabistan ve İran, ayrıca, aralarında yeniden diplomatik ilişki tesisi ve her alandaki işbirliğinin başlatılması konularında mutabık kalmışlar. Suudi Arabistan ve İran, bu bir araya gelişin düzenlenmesinde oynadığı aktif rolden dolayı Çin’e de teşekkür etmişler. Devamı…