Prof. Dr. Osman Metin Öztürk

Rusya, Japonya yakınlarındaki anlaşmazlık konusu Kuril Adalarından Etorofu’ya savaş uçağı konuşlandırıyor.[i] Karar, Japonya’nın K.Kore nedeniyle, ülkesini ABD’ye açmasının ve Rusya’nın doğudaki Primorski Krayı’nın tam karşısına denk gelen Japonya’nın Akita ve Yagamata eyaletlerine ABD füze sistemlerinin yerleştirildiğinin konuşulduğu bir sırada gelmesi dikkati çekmektedir. Rusya’nın Etorofu’ya savaş uçağı konuşlandırmasının kalıcı olup olmadığı henüz netlik kazanmış değil.

Bu, oldukça geniş bir bakış açısı ile görülmesi gereken, önemli bir gelişme…

Rusya, Ukrayna (Kırım) krizi üzerinden batıda ABD (ve AB) ile karşı karşıyadır ve çok büyük bir ülkeye sahiptir. Asya’nın doğusundaki Japon Denizi üzerinden Japonya’ya komşudur. Onun içindir ki, Japonya’nın ülkesindeki ABD askeri varlığını artırması, Rusya’ya yönelik ABD tehdidini doğrudan ağırlaştıran bir sonucu da beraberinde getirmektedir.

K.Kore Çin’e ve Rusya’ya komşu olduğu için, ABD’nin K.Kore’ye yönelik atacağı askeri adımların Çin’e ve Rusya’ya kaçınılmaz yansımaları olacaktır. ABD’nin K.Kore’yi hedef alması sonrasında, müteakip hedefin Rusya’nın büyük ülkesinin olması, mevcut koşullar ışığında zayıf bir ihtimal olarak görülmemektedir.

Enerjinin ve ABD’nin izlediği politikanın etkisinde Rusya-Çin ilişkileri yakın gözükse de, Çin’in kalabalık nüfusu ile Rusya’nın büyük ülkesi birlikte mütalaa edildiğinde, yükselen Çin, bugün olmasa bile orta ve uzun vadede Rusya için potansiyel tehdit niteliğini taşımaktadır diye değerlendirilmektedir.

Küresel ısınma (iklim değişikliği) Arktika’yı ve Arktik Okyanusunu (kıyılarını) öne çıkarmıştır. Rusya, Arktik Okyanusunda en uzun kıyı şeridine sahip ülkedir. Bu da, Arktik Okyanusu kıyıları üzerinden işleyecek yeni “kuzey deniz ticaret yolu” ve Arktika’nın öne çıkacak yer altı zenginlikleri düşünüldüğünde, Rusya için bir fırsat olduğu kadar risk de demektir. Buradan çıkarılan husus, Rusya’nın, sahip olduklarını, hak ve menfaatlerini, avantajlarını koruma ve bunları özellikle ekonomik ve politik fırsata dönüştürme gereği ile karşı karşıya olduğudur.

Yukarıda tek tek sıralanan hususlar ışığında; genelde Kuril Adalarının, özelde ise bu adalardan biri olan Etorofu’nun Rusya için ne anlama geldiği anlaşılabilmektedir. Etorofu’ya savaş uçağı konuşlandırması, bu anlama işaret eden bir gelişmedir ve konuşlandırmanın kalıcı olmasını beklemek gerekir diye değerlendirilmektedir. Yukarıda tek tek sıralanan hususlardan önce, söz konusu adalar ve ada her şeyden önce Rusya’nın Asya’nın doğusundaki topraklarının ileriden savunulması açısından önemlidir ve bu, ifade edilen değerlendirmeyi ayrıca beslemektedir.

Söz konusu adaların bir kısmının, İkinci Dünya Savaşının son yıllarından başlayarak bugüne kadar Rusya ile Japonya arasında anlaşmazlık konusu olduğu ve Moskova ile Japonya’nın bu anlaşmazlığı çözmek için görüşmeler yaptıkları doğrudur. Ancak görüşmelerin mecrası konusunda ortaya çıkmış algı nedeniyle, Rusya’nın savaş uçağı konuşlandırmasının, görüşmelere ciddi zarar vermesi beklenmemektedir.

Bununla beraber konu, sadece Rusya ve Japonya ile ilişkilendirilebilecek bir konu olma özelliğini yansıtmamaktadır. Asya’nın doğusundaki tablo ile birlikte mütalaa edilmesi gereken bir gelişmedir. Asya’nın doğusunda bir süredir adeta “militarizasyon süreci” yaşanmaktadır. Bölgede çok sayıda sorun vardır. Güney Çin Denizi, Doğu Çin Denizi, K.Kore, Çin tarafından notamlama konusu yapılmış hava sahası, ABD’nin bölgeye (G.Kore’ye) yüksek irtifa füze savunma sistemi konuşlandırması sorunları öne çıkmıştır. Ayrıca geçmişi İkinci Dünya Savaşı öncesine giden Japon işgal yıllarının acı hatıralarına bağlı ciddi bir anlaşmazlık belirmiştir. Bölge ülkelerinde, uluslararası bir boyuta da sahip, kimisi etnik ve dinsel bir mahiyet arz eden, bazı iç sorunlar da vardır. Bu sorunlar var ve bunlara bağlı olarak bölgede zaten bir militarizasyon süreci yaşanır iken, Rusya’nın Etorofu’ya savaş uçağı konuşlandırması durumu, bu süreci daha da ağırlaştıracaktır.

Asya’nın doğusundaki militarizasyon sürecinin ağırlaşması, ilk bakışta sıcak çatışma riskini artıracağını düşündürtse de, tam aksine sıcak çatışma riskinde “eşiği” yükseltme gibi bir işlevi de yerine getirebilecektir diye düşünülmektedir.

Bakalım gelecek günlerde bunlardan hangisi galebe çalacak…

osmetoz/ascmer, www.ascmer.org, 03 Şubat 2018.

[i] https://uk.reuters.com/article/uk-japan-russia-islands-military/russia-approves-warplane-deployment-on-disputed-island-near-japan-idUKKBN1FM179, 03.02.2018.