PUTİN-TRUMP ZİRVESİ İÇİN HELSİNKİ’NİN TERCİH EDİLMESİ ÜZERİNE

Prof. Dr. Osman Metin Öztürk

Putin-Trump Zirvesinin niçin Finlandiya/Helsinki’de gerçekleştiği üzerinde duruluyor. Buna ilişkin olumlu ve olumsuz yorumlar var.[i] Bununla beraber, zirvenin Helsinki’de gerçekleşmesinin Soğuk Savaş yıllarına giden bir “nostalji”den daha fazlası olduğunda bir uzlaşma var. Ben de bu görüşteyim. Ancak, “fazlası” konusunda analizde geçenlerden ayrılıyorum. Analizde “fazlası”, güncel, bilinen ve hâlihazırda devam eden, Rusya ile ABD’nin “bir şekilde” taraf olduğu sıcak çatışma ve kriz bölgeleri ile ilişkilendirilmiş. Ben ise, Putin ile Trump’ın zirve için Helsinki’yi tercih etmiş olmalarını Çin ile ilişkilendiriyorum. Bana göre “fazlası”, Çin ile ilgilidir.

Analizde adı geçmiş olmasına rağmen “1975 Helsinki Nihai Senedi”nin içeriğine, küresel sistemin bütünü için ifade ettiği anlama ve bir süreç olarak yerine getirdiği işleve değinilmemiştir. Oysa bu önemlidir. Niye? Çünkü bu belge, Soğuk Savaş yıllarında, Dünyanın Batı-Doğu diye bölünmüş, kutuplaşmış, tarafların genellikle biri birinden kopuk, kendi içlerinde işleyen ayrı bir “çarka” sahip olduğu bir ortamda ortaya çıkmıştır. Ve belgenin içeriği, sadece Avrupa’nın geleceği ile ilgili değil, Avrupa üzerinden Dünyanın geleceği ile de ilgilidir.  1975 Helsinki Nihai Senedi, Dünyanın nasıl yeni bir düzene kavuşturulacağına dair hususları içeren bir belgedir. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı (AGİK)’nın hazırlık çalışmaları başlayan bu süreç, 1975’de Helsinki Nihai Senedi’nin ortaya çıkışı ile bitmemiştir. Süreç devam etmiştir. Sovyetlerin 1991’deki çöküşü, bu sürecin bir parçasıdır. Ve 1991’den bugüne (2018’e) kadar olan gelişmeler de, bu süreçten bağımsız olarak düşünülemez. Buradan hareketle; AGİK ile başlayan süreç, bir dönem “kontrollü” bir şekilde işlemişse de, 1991’den sonra, özellikle ABD’nin önce kapıldığı “kibir”, sonra içine düştüğü “atalet” sonucu, süreç kontrolden çıkmıştır. Süreç, başlangıçta “yeni Dünya düzeni” olarak anılırken, giderek bundan uzaklaşmıştır. Günümüze doğru öne çıkan “yeni Dünya düzensizliği”, bu uzaklaşma ile ilişkilendirilebilir.

Bugün küresel sisteme bakıldığında, daha çok Çin görülmektedir.

ABD, güç kaybetmiştir, kaybetmeye de devam etmektedir ve bu, doğal olarak, ABD’nin nüfuz alanının daraldığı bir sürece de yol açmıştır. ABD, kapitalizmin/liberalizmin “tökezlediği”, bunlarla bağdaştırılması güç adımları atan bir ülke görüntüsü verir hale gelmiştir. Hatırlanacaktır; 1991’de Sovyetler Birliğinden “çökme” sinyalleri gelirken ortaya “tarihin sonu” tezi çıkmış, tezde ABD’nin savunduğu değerlerin galip geldiği işlenmişti. Bugün kapitalizm/liberalizm, en “hafif” deyim ile “tökezlemiş”, ciddi sapmaları yaşıyor, fakat günün koşularını dikkate alan ideolojik bir “güncellemenin” yapıldığına dair bir işaret yok. Bunu şunun için söyledim; ABD’deki güç kaybının “ideolojik” bir boyutu da vardır. Ve bu çok önemlidir.

Moskova, 1991’deki dağılma sonrasında oldukça sıkıntılı bir dönem geçirmiştir. Putin ile birlikte, 2000 yılının başından itibaren “yükselişe” geçmiş, bugün zaman zaman eski güçlü günlerini çağrıştırır bir noktaya ulaşmıştır. Fakat Rusya’nın “güç” olarak bugün bu noktaya gelmiş olması Çin karşısında çok da anlamlı bulunmamaktadır. Üstelik, bana göre, Rusya’nın Asya’daki “Uzakdoğu” toprakları Çin tehdidi altındadır ve küresel ısınma bu tehdidi beslemektedir. Rusya, Batıya yönelmiştir. Ancak bu yöneliş, ideolojiyi de dikkate alan bir yöneliş değildir. Rusya, ne yeni bir ideolojik bir söyle geliştirmiştir, ne de 1991 öncesi ideolojisini yeni koşullarda kendisine göre güncelleme içine girmiştir. Dışarıdan, Rusya’nın ideolojik bir “boşluk” ya da “belirsizlik” içinde olduğu algısı edinilmektedir.

Çin ise; “devlet kapitalizmi” olarak anılan “karma” bir yolla ekonomi üzerinden küresel politikada hızlı bir yükseliş göstermiş, güçlenmiştir. Nüfuz alanını genişletmekte ve ABD karşısında yeni bir “kutup” olarak görülmektedir. Mao’ya yeni bir heyecanla sarılmıştır. Küresel ekonomi, kalabalık nüfusunun da etkisinde, “bir şekilde” adeta Çin’in etrafında dönmeye başlamıştır. Çin, artık “taklitçi” değildir, fikri mülkiyet haklarını ihlal ile anılmamaktadır, “yenilikçi” özelliği ile kendisini göstermeye başlamıştır. Komünist Parti ile yönetilen Çin’in yükselişi, kendisine ideolojik bir yayılma imkânı sağlamaktadır ki; bu, politik, ekonomik ve askeri/güvenlik açılardan Çin’e ayrıca avantaj sağlamaktadır.

Çin ideolojisini güncellerken, ABD ile Rusya’dan gündemlerinde ideolojik “yenilenmenin” yer aldığına dair bir işaret ile karşılaşılmamasını konu bağlamında özellikle önemli buluyorum.

Yukarıda işaret edilen 1975 Helsinki Nihai Senedi ile, küresel politikanın önde gelen üç aktörüne (ABD’ye, Rusya’ya ve Çin’e) ilişkin hususlar ışığında, bugün (16 Temmuz 2018 günü) Helsinki’de gerçekleşen Putin-Trump Zirvesinin, ileride, Çin ile bağlantılı bir zirve olarak anılabileceğini düşünüyorum.

Dün 1975’de Helsinki’de Dünyayı yeni bir düzene kavuşturmak için anlaşan Moskova ile Washington, bugün bu kez Çin’i dikkate alarak Dünyanın geleceği konusunda “şimdilik” pekâlâ bir anlayış birliğine varma peşinde olabilirler.

Putin ve Trump, önümüzdeki dönemde Helsinki’de yine bir araya gelebilir. Hatta bu “ikili” bir araya gelişler, daha sonra Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’in katılımıyla “üçlü” bir zirveye de dönüşebilir. Xi’nin “küreselleşmeci” ve “serbest ticaret”ten yana duruşu bu ihtimali beslemektedir.

osmetoz/ascmer, www.ascmer.org, 16 Temmuz 2018.

[i] https://www.worldpoliticsreview.com/articles/25076/why-finland-s-hosting-of-the-trump-putin-summit-is-more-than-just-cold-war-nostalgia, 16.7.2018.


TÜRKİYE’DEKİ SEÇİMİN SONUÇLARI: GÖRÜŞLERİM VE DEĞERLENDİRMELERİM

Prof. Dr. Osman Metin Öztürk I. İki gün önce (28 Mayıs’ta) yapılan, cumhurbaşkanı seçiminin ikinci turunda, kullanılan ve geçerli sayılan oyların % 52.18’ni Sayın Erdoğan, % 47.82’sini de Sayın Kılıçdaroğlu aldı ve bu sonuçla Sayın Erdoğan üçüncü kez katıldığı cumhurbaşkanı seçiminden önde çıkarak bu koltuğa oturdu. Bu seçime katılma oranı, % 84 oldu. Cumhurbaşkanı seçiminin

DIŞARISI GÖZÜYLE TÜRKİYE’DEKİ 14 MAYIS SEÇİMLERİNE BİR BAKIŞ

Prof. Dr. Osman Metin Öztürk 14 Mayıs’taki seçimler yaklaşıyor… Seçim sürecinde daha önce medyada çok rastlamadığım, seçimlere dış politika gözlüğü ile bakan bazı yorumları ve değerlendirmeleri görmeye başladım. Bunu olumlu bir gelişme olarak görüyorum. Çünkü iç ve dış politika arasındaki karşılıklı ve bağımlı ilişki nedeniyle, seçimlere ilişkin öngörüleri sadece iç dinamiklere dayandırmak eksik bir yaklaşım

TÜRKİYE’DEKİ 14 MAYIS SEÇİMLERİNE YABANCI VE YERLİ SERMAYE AÇISINDAN BİR BAKIŞ

  Prof. Dr. Osman Metin Öztürk Yabancı sermayenin önemli bir kısmının ülkeyi terk ettiği, yerli sermayenin de çeşitli yollarla yurt dışına kaçmaya çalıştığı yazılıyor, konuşuluyor. Yeni bir şey değil, bunu biliyoruz. Peki, yabancı ve yerli sermayedeki bu kaçış niye? Bu kaçışın arkasındaki en temel etkenlerden biri, hiç şüphesiz, AKP/Sayın Erdoğan iktidarında ülkede hukuka olan bağlılığın/saygının

TÜRKİYE’DEKİ 14 MAYIS SEÇİMLERİ: RUSYA KENDİ ELİYLE KENDİ AYAĞINI BAĞLAR MI?

Prof. Dr. Osman Metin Öztürk Birçok kez yazdım… Önümüzdeki seçimler, dış politikadan (uluslararası ilişkilerden) soyutlanarak görülemez, görülmemelidir. Bu siyasetin doğasına aykırı olur. Bu seçim çok önemli. İnsanımız bir yol ayrımında; ya karanlığın zifiri karanlığa dönüşmesine evet diyecek ya da karanlıktan kurtulup aydınlık güzel günlere doğru yol almaya başlamak için evet diyecek… Bu seçimleri ben böyle

ABD’YE AİT İNSANSIZ HAVA ARACININ KARADENİZ’DE DÜŞMESİ ÜZERİNE

Prof. Dr. Osman Metin Öztürk Hatırlanacağı üzere, geçtiğimiz günlerde, Karadeniz’de uluslararası hava sahasında ABD’ye ait bir insansız hava aracı (İHA) düşmüş; ABD İHA’nın Rusya tarafından vurulduğunu iddia etmiş, Rusya ise İHA’nın “ani manevra” sonucu düştüğünü savunmuştu. Ve konu, daha sonra, Karadeniz’e düşen İHA’nın çıkarılmasına gelmişti. İlk başta, bunun nedeni, düşen ABD İHA’sının içerdiği teknoloji ile

E-mail: bilgi@ascmer.org

Tel: +90 532 414 48 98

Dükkan
© 2014 Tüm Hakları Saklıdır. Sitedeki yazılar ve analizler kaynak gösterilmeden kullanılamaz.